Przewodnik po Wrocławiu

Idąc ulicą św. Marcina w głąb wyspy docieramy do kościoła św. Krzyża i św. Bartłomieja. Został ufundowany w 1288 r. przez księcia wrocławskiego Henryka IV Probusa na znak pojednania z biskupem wrocławskim Tomaszem II. Według pierwotnej koncepcji księcia miał nosić wezwanie św. Bartłomieja, patrona Piastów. Jednak znalezieni w trakcie wykonywania wykopów pod fundamenty korzenia kształtem przypominającego krzyż stało się inspiracją dla nowego wezwania. Ostatecznie stanął kościół dwupoziomowy, z których dolny nosi wezwanie św. Bartłomieja a górny Św. Krzyża.

Świątynia w swej architektonicznej formie jest trójnawową halą z transeptem i należy do jednej z najpiękniejszych tego typu konstrukcji na Dolnym Śląsku.

W kościele górnym znajdował się wysokiej klasy sarkofag fundatora, obecnie przechowywany w Muzeum Narodowym we Wrocławiu. Pamiątką po Henryku Probusie pozostał umieszczony w nawie północnej tympanon fundacyjny przedstawiający go wraz z żoną, księżną Matyldą, klęczących przed Tronem Łaski.

Ołtarz główny stanowi późnogotycki pentaptyk z 1503 r., przedstawiający Marię z Dzieciątkiem, św. Jakubem i św. Katarzyną. Pochodzi on z Przecławia koło Szprotawy a do tutejszego kościoła trafił dopiero w latach powojennych. Zwracają uwagę także rokokowe ołtarze umieszczone w absydach transeptu z wkomponowanymi w nie obrazami, od strony południowej współczesną kopią Zdjęcia z Krzyża Johanna M. Tottmayera, od strony północnej Znalezieniem Krzyża przez św. Helenę Johanna Ch. Liški. Ściany świątyni pokrywają liczne epitafia kanoników.

Szczególnie interesujące jest środkowe epitafium na ścianie zachodniej poświęcone Mikołajowi Haugwitzowi, wykonane w 1 połowie XVI w. przez Mistrza Nagrobków Kanoników. Ciekawym przykładem sztuki nagrobnej jest przyścienny pomnik kanonika Stanisława Sauera z 1533 r. Wyraźnym nawiązaniem do antyku jest portretowe przedstawienie zmarłego w arkadzie, pomiędzy podobiznami Aleksandra Wielkiego, cesarza Augusta i króla Węgier Macieja Korwina.Współczesne witraże zostały zaprojektowane przez Konstantego Łysakowskiego a wykonane przez pracownię Zbigniewa Jaworskiego.

Przy kościele znajduje się wspaniały barokowy pomnik św. Jana Nepomucena, zaprojektowany przez Krzysztofa Tauscha, wykonany przez Jana Jerzego Urbańskiego. Umieszczone na postumencie płaskorzeźby przedstawiają sceny z życia męczennika. Żył on w XIV w. i był spowiednikiem królowej Zofii, żony Wacława IV, króla Czech. Jan Nepomucen nie uległ naciskom i groźbom zazdrosnego monarchy, pragnącego poznać wyznania swej żony podczas spowiedzi, za co spotkała go śmierć męczeńska przez utopienie w Wełtawie.